مترجم خوب از دیدگاه لیلا رزمجو
مطالب زیر بخشی از سخنان لیلا رزمجو در دومین اجلاس بین‌المللی تحلیل گفتمان انتقادی در دانشگاه حدیدی یمن در سال ۲۰۰۳ هست. در مطالب زیر نکاتی در مورد ویژگی های یک مترجم خوب یاد شده است. خانم رزمجو دارای مدرک لیسانس مترجمی زبان انگلیسی از دانشگاه علامه طباطبایی تهران و مدرک فوق‌لیسانس زبانشناسی کاربردی از دانشگاه شیراز هستند. در حال حاضر ایشان مدرس دانشگاه آزاد در ایران هستند. وی علاقهٔ زیادی به آموزش مترجمی و ترجمهٔ برنامه‌های آموزشی دارد.
ما به‌عنوان یکی از ساکنان کشور خود به شمار می‌رویم و علاوه بر آن عضو جامعهٔ جهانی هستیم و این عضویت به ما هویت جهانی می‌دهد. طبیعی است که به مشکلاتی که جهان با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند، بیندیشیم و برای حل آن‌ها تمام تلاشمان را بکنیم. مهم‌ترین و اولین ابزار برای برقراری این ارتباط و کمک به حل مشکلات، سخنگویی است. اعتقادات ما همیشه از طریق سخن گفتن ما منعکس می‌شود.
«فرهنگ یک ملت از تعامل با دیگر فرهنگ‌ها، شکوفا می‌شود.» تنوع فرهنگ‌ها چشم ما را به روی حقوق بشر باز می‌کند؛ اما تفاوت فرهنگ‌ها از طریق بحث کردن مشخص می‌شود. ازاین‌رو اهمیت ابزار اصلی ما یعنی زبان و کلام مشخص می‌شود.
نقش زبان در جهان از طریق ترجمه گسترش‌یافته است و از طریق مطالعه بر روی مبحث تحلیل گفتمان انتقادی با فرآیند تولید و تفسیر متون، یک شناخت اجتماعی شکل خواهد گرفت که می‌تواند جایگزینی برای مطالعهٔ ترجمه باشد
جهان مانند یک سیستم اطلاعات و ارتباطات، هرروز کوچک و کوچک‌تر می‌شود اما با این گسترش پیچیدگی‌های این سیستم زیادتر می‌شود. با تبادل سریع ارتباطات به‌منظور توسعهٔ ارتباطات بین فرهنگ‌ها، یک موضوع اجتناب‌ناپذیر است آن‌هم نیاز به ترجمه است و به همین دلیل ما به مترجمان حرفه‌ای هم درزمینهٔ ترجمهٔ کتبی و هم ترجمهٔ هم‌زمان و شفاهی نیاز داریم.
جهان دستخوش تغییرات پیچیده‌ای درزمینهٔ فناوری و آموزش است. این تغییرات، به‌ویژه درزمینهٔ برنامه‌های آموزشی ترجمه‌شده‌ای که در مراکز آموزش عالی از آن‌ها بهره برده می‌شود، اهمیت دارند. دانش‌آموختگان در این زمینه، به‌صرف داشتن سواد تئوری و مهارت عملی، آمادهٔ ایجاد تحول توسعه نیستند. آن‌ها نیاز به قابلیت انطباق دارند باید بتوانند دانش خود را به‌روز نگه دارند و مهارت‌های ذهنی و ارتباطی خود را گسترش دهند.
چگونه تبدیل به یک مترجم خوب شویم؟
تعلیم مترجمان مسئولیت بزرگی است که باید به‌شدت موردتوجه قرار بگیرد. خدماتی که مترجمین در راستای افزایش فرهنگ و گسترش زبان ارائه داده‌اند، در طول تاریخ به چشم می‌خورد. درواقع ترجمه عامل انتقال یک پیام از زبانی به زبان دیگر، به‌شرط حفظ مفاهیم و ارزش متن مادر است.
وظیفهٔ هر مترجم، ایجاد بستر برای برقراری فعل‌وانفعالات بین نویسندهٔ زبان مبدأ و خوانندهٔ زبان مقصد است. مترجم با استفاده از موضوع اصلی و هدف نویسنده در متن اصلی، متن ترجمه‌شده را تولید می‌کند.
ممکن است این سؤال در ذهن شما پیش بیاید؛ برای ترویج ترجمه به چه مهارت‌هایی احتیاج داریم؟ چگونه یک نفر می‌تواند مترجم خوبی باشد؟
در قدم اول باید به مطالعهٔ متن‌های ترجمه‌شدهٔ مختلف با موضوعات متفاوت بپردازیم. مترجم باید با داشتن دانش به‌روز و فعال، هنوز مشتاق یافتن و آموختن نکات جدید باشد تا بتواند متن‌های ترجمه‌شدهٔ مختلف را تحلیل و تجزیه کند. پس قبل از اینکه مهارت ترجمهٔ خود را توسعه دهید، باید پتانسیل یادگیری را در خود بالا ببرید تا از این طریق برای ترجمهٔ واقعی آماده شوید.
یک مترجم خوب کسی است که دانش کاملی از هر دو زبان مبدأ و مقصد داشته باشد. دانش‌آموختگان مترجمی باید متن‌هایی از دو زبان و در ژانرهای مختلف مثل ادبیات مدرن، نثر معاصر، روزنامه و مجلات، تبلیغات، اطلاعیه‌ها و دستورالعمل‌ها مطالعه نمایند. آشنایی با تمامی ازن ژانرها مهم است چراکه مترجمان با طور غیرمستقیم باعث انتقال فرهنگ بین دو زبان خواهند بود و داشتن این اطلاعات به مثبت بود این عمل کمک ویژه‌ای می‌کند. خواندن مقالاتی که اخیراً منتشرشده و جنبهٔ علمی دارند هم به مترجم کمک خواهد کرد. مطالعهٔ مقالات نه‌تنها مهارت خواندن دانش‌آموختگان را افزایش می‌دهد بلکه به شکل ناخودآگاه روی آمادگی آن‌ها برای ترجمه‌های واقعی اثر خواهد داشت.
مهارت در نوشتن آن‌هم به شکل روان و خوانا به هر دو زبان مبدأ و مقصد، حائز اهمیت است. نوشتن وظیفهٔ اصلی یک مترجم است. دانش‌آموختگان باید با سبک‌های مختلف نوشتن آشنا باشند و در نوشته‌هایشان اصول نوشتاری و علامت‌گذاری را به‌خوبی اعمال کنند. ویرایش و علامت‌گذاری صحیح، خوانایی یک نوشته را بالا می‌برد.
علاوه بر آنچه گفت، مهارت مترجم در دریافت مطالب از طریق گوش دادن، باید قوی باشد. او باید قادر باشد اصطلاحات، واژگان خاص، عبارات مختلف را که شنیده است در ذهن خود نگه دارد و در زمان مناسب از آن‌ها بهره ببرد. در اصطلاح به آن قابلیت «درک مستقیم» گفته می‌شود که شدیداً نیاز به حافظهٔ قوی و تمرین بسیار دارد. درک مستقیم نشان‌دهندهٔ سطح توانایی بالای مترجم است.
یکی از مهم‌ترین نکات در ترجمه، درک ارزش متن اصلی از سوی مترجم است. مترجم برای توسعهٔ این درک، باید از تفاوت‌های فرهنگی و استراتژی‌های گفتمان هر دو زبان مبدأ و مقصد، آگاهی داشته باشد و از این طریق ساختار پنهان متن منبع را کشف کند. برای ترجمه فارسی به انگلیسی ناگزیریم که ساختارها و فرهنگ و پیشینه زبان انگلیسی را بدانیم و ترجمه انگلیسی به فارسی نیز بدون شناخت ارکان زبان فارسی به‌درستی امکان‌پذیر نیست.
یک مترجم خوب باید فرهنگ، آداب‌ورسوم و موقعیت‌های اجتماعی هر دو زبان آشنا باشد. او همچنین باید از ادیان، حالت صحبت کردن و قشربندی اجتماعی مردم در هر دو زبان آگاهی داشته باشد. این آگاهی فرهنگی و اجتماعی می‌تواند تا حد زیادی کیفیت ترجمهٔ دانش‌آموختگان را بهبود بخشد. در ترجمه، ساختار اجتماعی از سبک و سیاق نوشته، اهمیت بیشتری دارد. ترجمه در اجتماع و فرهنگ یک‌زبان جای می‌گیرد. پس زمانی یک ترجمه را مورد داوری قرار می‌دهیم، به زمینهٔ اجتماعی متن هم توجه زیادی داشته باشیم.
بعدازاینکه مترجم شایستگی خود را نسبت به شناخت هر دو زبان ثابت کرد، ترجمهٔ واقعی آغاز می‌شود.
اما یک مرحله دیگر مابین شایستگی و ترجمهٔ واقعی وجود دارد؛ آن‌هم یادگیری استفاده و شناسایی منابع مختلف اطلاعاتی است. این منابع شامل؛ لغت‌نامه‌های چندزبانه، دائره‌المعارف‌ها و اینترنت می‌شود.
استفادهٔ صحیح از لغت‌نامه، خود یک مهارت فنی به شمار می‌آید. اکثر دانش‌آموختگان طریقهٔ درست استفاده کردن از لغت‌نامه‌ها را نمی‌دانند. مناسب‌ترین لغت‌نامه از نوع تک‌زبانه است و باید به این موضوع توجه داشت که کلمات در جایگاه‌های مختلف معانی متفاوتی دارند. مترجمان مبتدی باید درزمینهٔ استفاده از لغتنامهٔ تک‌زبانه و یافتن معانی مختلف کلمات در متن‌هایی با موضوعات خاص، تمرین کنند.
مترجمان کارآموز نیز باید با نحو بیان غیرمستقیم و عناصر مختلف در زبان مبدأ مانند؛ مبالغه، طنز و استعاره، آشنایی داشته باشند. مواجهه با این مسائل باعث می‌شود دانش بالقوهٔ مترجمان تازه‌کار به مهارت بالفعل تبدیل گردد.
درحالی‌که ما به توسعهٔ زبان مبدأ و مقصد از طریق ترجمه تکیه‌داریم، چگونگی این توسعه نباید نادیده گرفته شود. کار گروهی و همکاری با افراد هم‌رده، نتیجهٔ بهتری خواهد داشت. دانش‌آموختگانی که تمرینات ترجمهٔ خود را با همکاری دوستانشان انجام می‌دهند، علاوه بر بالا بردن سرعت کار، قادر خواهند بود مشکلات را به‌سادگی پیدا کنند و همچنین اعتمادبه‌نفس و قدرت تصمیم‌گیری آن‌ها تقویت خواهد شد. اگرچه احتمال اشتباه در کار گروهی در ابتدای کار بیشتر است ولی از تجربه و تأثیراتی که بر ذهن مترجم دارد، نمی‌توان چشم‌پوشی کرد.
نکتهٔ مهم دیگری که قابل‌توجه است اینکه مترجمان حرفه‌ای تمرکز خود را بروی ترجمه متن در یک زمینهٔ خاص می‌گذارند و تا پایان همین روال را ادامه می‌دهند و سعی می‌کنند توانایی خود در آن زمینه را به‌حداعلا برساند. برای مثال برخی از مترجمان فقط درزمینهٔ ترجمهٔ آثار ادبی وارد می‌شوند. برخی دیگر این حوزه را به ترجمهٔ شعر یا داستان کوتاه و یا رمان محدود می‌کنند و برخی دیگر فقط بر روی آثار یک نویسنده تمرکز می‌کنند؛ زیرا انتخاب آثار یک نویسنده باعث شناخت کافی از ذهنیات و سبک نوشتن او می‌شود و به این شکل کیفیت ترجمه افزایش میابد.
مترجمان نیاز به تمرین زیاد هستند. آن‌ها باید در کنار آموزش‌های دانشگاهی، تحت نظر استادان خود تمرینات عملی انجام دهند و همچنین از طریق آموزش‌های تئوری میزان دانش خود را بالا ببرند. اخیراً در دانشگاه‌ها، مقالات و مجلات و کتب ترجمه‌شدهٔ زیادی در اختیار دانشجویان قرار دارد. مترجمان مبتدی بامطالعهٔ این آثار و مقایسه آن‌ها با نسخهٔ زبان‌اصلی می‌توانند نکات زیادی در مورد ترجمهٔ حرفه‌ای یاد بگیرند.
بنابراین در دانشگاه‌ها، رشتهٔ مترجمی زبان به‌عنوان یک‌رشتهٔ مستقل از رشته زبان‌های خارجی شناخته‌شده است. این موضوع نشان‌دهندهٔ آن است که خلاف ذهنیت اشتباه اکثریت، هرکسی که زبان انگلیسی را آموخته، قطعاً مترجم خوبی برای متون فارسی به انگلیسی محسوب نمی‌شود. ترجمه کلید درک بین‌المللی است. ما در جهان گستردهٔ امروز که با حجم رو به افزایش داده‌ها و ارتباطات روبه‌رو هستیم، نیازمند مترجمان حرفه‌ای هستیم. مترجمانی که بادانش نظری و مهارت عملی بالا، کار خود را به‌خوبی انجام می‌دهند. دانش نظری به مترجمان کمک می‌کند تا ارتباط بین فرستنده و گیرندهٔ پیام را با انتخاب واژگان درست انجام دهند.
درنهایت می‌فهمیم که برای اینکه یک مترجم خوب باشیم، به ابزارها و دانشی فراتر از یک فرهنگ لغت احتیاج داریم و نمی‌توان در یک‌شب راه صدسالهٔ مترجمی را طی کرد.
دانلود رایگان مقاله
عالی