همه چیز در مورد طراحی و اجرای پرسشنامه
برای تکمیل تحقیق علمی گاهی می‌بایست از یک نمونه آماری سؤالاتی پرسیده شود. در این موارد از پرسشنامه استفاده می‌شود. محقق با جمع‌آوری پرسشنامه‌های تکمیل‌شده به نتایج قابل‌توجهی دست پیدا می‌کند. با توجه به اینکه پرسشنامه توسط افراد تکمیل و بازگردانده می‌شود لازم است تا با استفاده از روش‌هایی خلاقانه نوشته شود تا بتواند افراد را به مشارکت تشویق کند. چنانچه در این زمینه دقت لازم صورت نگیرد پرسشنامه به پژوهشگر بازگردانده نخواهد شد. با ترجمانو همراه شوید تا مراحل طراحی و اجرای پرسشنامه را بررسی کنیم.
تعیین هدف
تهیه پرسشنامه بدون داشتن هدف قابل انجام نیست. ابتدا یک فهرست از اهدافی که موردنظرتان است را تهیه کنید. به‌صورت کاملاً واضح در نظر بگیرید که از پرسشنامه چه انتظاری دارید و می‌خواهید به کمک آن به چه اطلاعاتی دست‌یابید. هر سؤالی که پرسیده می‌شود باید بتواند اطلاعاتی را در اختیار پژوهشگر قرار دهد. روش تجزیه‌وتحلیل هر سؤال در تهیه پرسشنامه اهمیت دارد. هدف می‌تواند طرز تفکر، رفتار و یا رابطه بین چند متغیر باشد.
بررسی مقدماتی
قبل از تنظیم نهایی پرسشنامه به بررسی سؤالات در بین ۳ گروه بپردازید. گروه اول تعداد اندکی از جامعه آماری، گروه دوم متخصصانی که در تهیه پرسشنامه اطلاعات کافی دارند و گروه سوم افرادی که نتایج را بررسی و تجزیه تحلیل می‌کنند. لازم است تا قبل از تنظیم کامل پرسشنامه، چند نمونه را در بین این گروه‌ها مورد استفاده قرار دهید. اظهارنظر گروه‌های نمونه در تشخیص سؤالات نارسا و گمراه‌کننده و حتی نواقص احتمالی می‌تواند کمک بسیار مؤثری باشد. در صورت نیاز برخی از سؤالات را حذف و یا جابه‌جا کنید.
تعیین جامعه و انتخاب نمونه
پرسشنامه، در چه جامعه‌ای استفاده می‌شود؟ بدیهی است که پژوهشگر از منابع موجود و در دسترس بر اساس علایق خود استفاده کند ولی به یاد داشته باشید که نمونه انتخابی می‌بایست نماینده واقعی جامعه موردنظر باشد. پرسشنامه می‌تواند در سطح شهر یا استان و حتی منطقه خاصی تکمیل شود. گاهی پرسشنامه برای گروه‌های مذهبی، قومی، شغلی، سنی و یا تحصیلی تنظیم‌شده است در این موارد برای دستیابی به نتایج صحیح، تعیین جامعه و انتخاب نمونه بسیار اهمیت دارد.
تنظیم پرسشنامه
-پرسشنامه با مصاحبه تفاوت آشکاری دارد. سؤالات تهیه شده بهتر است واضح و روشن باشد و هیچ تردیدی را ایجاد نکند. در نظر داشته باشید که در هنگام پر کردن پرسشنامه، پژوهشگر حضور ندارد تا سؤالات را شرح دهد. ضروری است سؤالات کوتاه، ساده و قابل‌درک باشد.
-بهتر است تا سؤالات به‌صورت تستی و پاسخ بسته نوشته شود. از سؤالات باز کمتری استفاده کنید تا روند تجزیه تحلیل به‌خوبی امکان‌پذیر باشد. پاسخ‌های باز و تشریحی می‌تواند نیمه‌کاره، بی‌ربط، بد خط و همراه با غلط‌های املایی باشد. در ضمن تفسیر پاسخ‌ها می‌تواند سلیقه‌ای باشد.
– برخی از سؤالات را به خصوصیات فردی اختصاص دهید. در تنظیم پرسشنامه از سؤالاتی استفاده کنید که گروه پاسخ‌دهندگان را تفکیک کند. سؤالاتی نظیر وضعیت، جنسیت، سطح تحصیلات، نژاد، مذهب می‌تواند به‌خوبی بین پاسخ‌دهندگان تمایز قائل شود. این‌گونه سؤالات برای مقایسه می‌تواند نمونه خوبی باشد.
-برای هر سؤال محدوده زمانی را مشخص کنید. به‌عنوان‌مثال اگر بپرسید “چند بار فست فود خورده‌اید” پاسخ‌دهنده نمی‌داند منظور از چه زمانی است و ممکن است جواب‌ها گویا نباشد. بهتر است بپرسید ” در یک سال گذشته چند بارفست فود خورده‌اید”. با انتخاب زمان معین به جواب‌های واقعی‌تری خواهید رسید. در ۶ ماه گذشته، در سال گذشته، در ۵ سال گذشته، انتخاب خوبی برای اندازه‌گیری تعداد یک رفتار است ولی هر چه زمان کوتاه‌تری را انتخاب کنید بهتر است. در نظر داشته باشید که محدوده زمانی به‌گونه‌ای انتخاب شود که پاسخ‌دهندگان بتوانند وقوع رفتار را به یاد بیاورند.
-برای سؤالات حساس چهارچوب در نظر بگیرید. برخی از پرسش‌ها باعقیده، نگرش و یا مکتب فکری پاسخ‌دهنده مغایرت دارند چنین سوا لاتی را با ذکر مقدمه‌ای شروع کنید تا با واکنش منفی افراد مواجه نشوید. به‌طور خلاصه بگویید که هدف از طرح این سؤال چیست و می‌خواهید نظر موافق و یا مخالف افراد را بدانید.
– سؤالات را با توجه به موضوع پژوهش تهیه کنید. ترتیب سؤالات را می‌توان بر اساس سلیقه در نظر گرفت. در برخی از پرسشنامه‌ها سؤالات فردی و شخصی در ابتدا قرار می‌گیرند و سؤالات حساس را در انتها مطرح می‌کنند. ترتیب سؤالات با توجه به بینش و آگاهی پژوهشگر و نتیجه‌ای که می‌خواهد از پرسشنامه به دست آورد بستگی دارد و ترتیب خاصی ندارد ولی پیشنهاد می‌شود به‌یک‌باره سؤالات حساس و چالش‌برانگیز پرسیده نشود.
– بهتر است قبل از طرح سؤالات و در صفحه اول درباره نحوه تکمیل پرسشنامه توضیح مختصری را ارائه دهید. ذکر کنید که پرسشنامه دارای چند قسمت و یا چند سؤال است و علامت موردنظر را برای پاسخ‌دهی با رسم شکل نشان دهید. (ضربدر، دایره..)
-پرسشنامه تنها منبعی است که پاسخ‌دهندگان در اختیاردارند پس آن را جذاب کنید تا انگیزه لازم را برای پاسخگویی فراهم کنید. پرسشنامه را چاپ کنید و لیست سؤالات و حتی صفحات را شماره بندی کنید. برای هر سؤالی با ذکر مثال نحوه ذکر پاسخ را بیان کنید. از سؤالاتی که احساس شرمندگی یا گناه را به وجود می‌آورد خودداری کنید. از طولانی شدن بیش‌ازحد پرسشنامه پرهیز کنید.
اجرای پرسشنامه
پس از تنظیم و تهیه نهایی پرسشنامه و انتخاب سؤالاتی که به‌خوبی بتواند به نتیجه موردنظر پژوهشگر ختم شود هنگام اجرای پرسشنامه است. این کار را می‌توان از دو طریق انجام داد که برحسب پراکندگی و تعداد جامعه آماری می‌توان یکی را انتخاب کرد.
الف- تحویل به‌صورت مستقیم ب- از طریق صندوق پستی.
بیشترین میزان پاسخ‌دهی و همکاری افراد در تکمیل پرسشنامه‌ها هنگامی است که افراد توضیحات کافی را در ضمیمه دریافت می‌کنند و یا اینکه توضیحات توسط پژوهشگر در هنگام تحویل پرسشنامه داده می شود. برای تشویق افراد می‌توان هدیه کوچکی را به همراه پرسشنامه، ارسال کرد این کار احساس مسئولیت را افزایش می‌دهد و یا اینکه پس از تحویل و بازگرداندن پرسشنامه‌ها می‌توان پاداشی را در نظر گرفت. فرستادن نتیجه پژوهش برای افراد می‌تواند ایده خوبی باشد.
دیدگاهتان را بنویسید