فرایند ترجمه با روش ها و اصولی کاربردی( قسمت اول)

فرایند ترجمه امری است که علاوه بر دانش و مهارت به علاقه و ذوق مترجم وابسته است. یک مترجم توانا و علاقه‌مند قادر است تا در کوتاه‌ترین زمان ترجمه‌ای قابل‌قبول ارائه دهد و از کار خویش لذت ببرد. بدیهی است که آشنایی با اصول و روش‌های ترجمه می‌تواند از جنبه علمی و عملی به پیشرفت کار کمک کند.

از جنبه علمی اصول ترجمه وابسته به زبان‌شناسی عمومی، زبان‌شناسی تطبیقی، روان‌شناسی زبان، جامعه‌شناسی زبان، مردم‌شناسی، منطق و تحلیل کلام و حتی علم بیان می‌باشد که تحقیقات جامعی در این زمینه صورت گرفته است. در این مطلب سعی شده تا عوامل عینی و ذهنی، به همراه عوامل مکانیکی در فرایند ترجمه را تشریح کنیم.

فرایند ذهنی ترجمه

در فرایند ترجمه تحولاتی در ذهن و روان مترجم صورت می‌گیرد که منجر به انتقال معنا، مفهوم و یا پیام متن از زبانی به زبان دیگر می‌شود. درواقع مترجم زبان مبدأ source language را به زبان مقصد target language تبدیل می‌کند. آنچه در این میان اهمیت دارد درک صحیح از هر پیام است. شناخت ساختار زبان و دانش زبانی زبان مبدأ و زبان مقصد تنها بخشی از کار مترجم است. مترجم می‌بایست شناخت و درک درستی از ارتباط انسانی، سن، جنس، مکان، نژاد، مذهب و شغلی را نیز داشته باشد. اطلاعات عمومی و تخصصی می‌تواند مترجم را از سردرگمی و پیچیدگی‌های زبانی نجات دهد.

فرایند مکانیکی ترجمه

ترجمه خوب نیازمند مراجعه به منابع مختلف، انتخاب صحیح بین واژه‌ها، تجدیدنظر، اصلاح متن، حذف و یا جابجایی، نوشتن، تایپ و انجام کارهایی است که به‌صورت مکانیکی انجام می‌شود. این موارد به‌طور هم‌زمان و در راستای فرایند ذهنی مترجم صورت می‌پذیرد. ازاین‌رو نمی‌توان بخشی از فرایند ترجمه را بدون در نظر گرفتن بخشی دیگر به‌درستی انجام داد.

فرایند ذهنی و فرایند مکانیکی ترجمه در انتها منجر به ساختاری معادل equivalent در زبان مقصد خواهد شد. معادل می‌تواند واژه و یا عبارتی در زبان مقصد باشد که معنا و مفهوم، منظور و یا پیام راوی زبان مبدأ را با همان کیفیت بازگو نماید.

با به دست آوردن تصویر کلی فرایند ترجمه، اهمیت کار بهتر مشخص می‌شود. مترجم با به‌کارگیری اصولی منسجم می‌تواند ترجمه را به دستورالعملی ساده و قابل انجام تبدیل کند. افزایش اعتمادبه‌نفس مترجم با دستیابی به هدف بیشتر خواهد شد.

متن مبدأ چه کتبی و یا شفاهی باشد، از جملاتی تشکیل‌شده است. متن مبدأ می‌تواند یک کتاب چند جلدی و یا یک مقاله چندصفحه‌ای باشد. چنین متنی از پاراگراف و عبارات کوتاهی تشکیل‌شده است. یک جمله واحد ساختاری مناسبی در ترجمه محسوب می‌شود. هر جمله دارای پیامی است که مفهوم آن وابسته به جملات قبل و بعد وابسته است. عناصر غیرزبانی نیز می‌تواند بر پیام جمله تأثیر بگذارد.

مفهوم در بطن متن 

گاهی نیت اصلی در متن با استعاره و در لفافه بیان می‌شود. این مفهوم می‌تواند در موقعیت مکانی و زمانی متفاوت باشد. برای مثال جمله ” من از سئول به آرژانتین رفتم” را در نظر بگیرید.

چنانچه این جمله را از فارسی به انگلیسی ترجمه کنیم. با چند مورد مواجه می‌شویم. ازنظر موقعیت مکانی و روابط جامعه‌شناسی سئول و آرژانتین دو کشور هستند ولی ما در ایران خیابان‌هایی با این اسامی داریم. مترجم با توجه به ساختار جملات در متن می‌تواند به درک صحیحی از منظور و پیام متن نوشته‌شده برسد. در پیام نخست می‌تواند جمله به تعبیر سفر از کشور کره جنوبی و سئول به کشور آرژانتین در نظر گرفته شود و در پیام دیگر می‌توان چنین در نظر گرفت: از خیابان سئول به میدان آرژانتین تهران رفتم.

درک پیام دوم، نیازمند دانستن اطلاعاتی از راوی متن می‌باشد. مترجم می‌بایست بداند راوی ساکن تهران است و پیام در مورد سفر درون‌شهری است. مترجم می‌بایست برای خوانندگانی ناآشنا پیام را تشریح کند. درواقع علاوه بر تحلیل دستوری جمله structural analysis، تحلیل کلامی discourse analysis آن نیز در یک ترجمه دقیق لحاظ می‌شود. این در حالی است که درک پیام اول با ساختار گرامری مشخص می‌شود. بادانش گرامر و معنی لغات و شناخت فعل و فاعل می‌توان ترجمه را انجام داد ولی ترجمه موفقی نخواهد شد.

فرایند ترجمه در جملات طولانی

گاهی در ترجمه با جملاتی طولانی مواجه می‌شویم که از چند سطر تشکیل‌شده‌اند. یک مترجم باتجربه می‌داند که اساس و پایه جملات یکی است. هر جمله از نهاد و گزاره تشکیل‌شده و افزودن اسم و یا صفات و تعاریف می‌تواند جملات را طولانی کند.

برای مثال:

All of the untrained and unskilled old workers living in this area work hard day and night without enjoying any of the special benefits offered to the skilled young workers from the city.

همه کارگران قدیمی و مسن، آموزش ندیده و غیر ماهر، ساکن در این منطقه شبانه‌روز سخت کار می‌کنند بدون اینکه از هیچ مزایای خاص ارائه‌شده به کارگران جوان و ماهر شهری برخوردار باشند.

این جمله طولانی بر مبنای دو کلمه workers و work تشکیل‌شده است و بقیه جمله درواقع نقش کمکی دارند و اطلاعات بیشتری را در مورد کارگران و کار کردن ارائه می‌دهند. در این جمله از صفات و قید استفاده‌شده تا مفهوم را بهتر منتقل کند ولی اساس جمله همان نهاد و گزاره است.

ادامه این مطلب را در قسمت دوم بخوانید.